عوامل موثر در رشد گیاهان

گیاهان نیز مانند انسان و حیوانات برای افزایش عمر و زنده ماندن به آب و مواد مغذی نیاز دارند. بیشتر گیاهان با کمک آب، رطوبت و مواد مغذی را از ریشه دریافت می‌کنند و به برگ ها ساقه ها می رسانند. آب و مواد مغذی با کمک ریشه از خاک جذب می شود و به سایر قسمت های گیاه می رسد. به همین دلیل، آبیاری گیاهان هنگام خشک شدن خاک بسیار ضروری است. به طور کلی رشد اندام های گیاهان به عوامل مختلف محیطی شامل نور، خاک، دما، آب، مواد مغذی و عوامل درونی شامل عوامل ژنتیکی و هورمونی وابسته است که هر دو تا حدی توان تاثیرگذاری بر رشد گیاهان را دارند. از جمله عوامل موثر در رشد گیاهان می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- نور از عوامل موثر در رشد گیاهان

یکی ازعوامل بسیار تاثیرگذار در رشد گیاهان نور می باشد. فاکتور نور در گیاهان منجر به فتوسنتز و رشد و سبزینگی گیاهان می شود. به طور کلی گیاهان کلروفیل دارند و اینها با جذب نور خورشید انرژی را ذخیره و عملیات فتوسنتز و غذاسازی برای گیاهان را انجام می دهند. این انرژی در رشد گیاه مسلما تاثیر به سزایی دارد و باقیمانده این انرژی در بخش های مختلف گیاه ذخیره می شود.

2- دما

دومین فاکتور موثر در رشد گیاهان دمای محیط رشد می باشد. فرآیندهای سلولی در گیاهان تحت تاثیر دما و میزان تغییرات آن قرار می گیرند و  تاثیر زیادی بر روی رشد گیاهان می گذارند. سرعت رشد بافت‌های گیاهی با افزایش دما تا سطوح بهینه افزایش می یابد و پس از آن با افزایش بیش از حد دما کاهش می یابد. دمای مناسب برای رشد با توجه به نوع گیاه متفاوت است، برخی از گل ها و سبزیجات به شدت به سرما حساس هستند در حالی که برخی از گیاهان برای تحریک گلدهی در مراحل بعدی نیاز به دمای پایین و سرما دارند.

3- اکسیژن از عوامل موثر در رشد گیاهان

ریشه گیاهان فقط در صورت وجود اکسیژن توانایی زنده ماندن دارد و اکسیژن برای تنفس گیاه عاملی ضروری است، علاوه بر این ها اکسیژن 21 درصد از حجم هوا را تشکیل می دهد و نقس اساسی در اتمسفر هوا دارد. گیاهان گاز دی اکسید کربن را از هوا دریافت می کنند و فتوسنتز را توسط آن انجام می دهند که باعث رشد گیاه می شود. کربن دی اکسید، به وسیله اندام های سبز گیاهان جذب شده و مصرف می گردد.

4- عوامل هورمونی

جدا از عوامل محیطی یکسری عوامل هورمونی بر روی رشد گیاهان موثر می باشند. هورمون های گیاهی که برای رشد گیاهان به کار می برند تنظیم کننده رشد نام دارد. توزیع و مدیریت مواد غذایی در اندام های مختلف گیاهان توسط این تنظیم کننده های رشد انجام می شود.  

به طور کلی این عوامل هورمونی بر اساس عملکردشان در گیاه به دو گروه تقسیم می شوند: یک گروه در فعالیت های تقویت کننده رشد مانند تقسیم سلولی، بزرگ شدن سلول، تشکیل الگو، رشد گرمسیری، گلدهی، میوه دهی و تشکیل بذر نقش دارند؛ گروه دیگر در فعالیت های مختلف بازدارنده رشد مانند رکود و ریزش موثر هستند. عوامل هورمونی همچنین نقش مهمی در واکنش های گیاهان به جراحات و تنش های با منشاء زنده و غیر زنده ایفا می کنند، بنابراین این عوامل نقش عمده ای در رشد و تمایز گیاهان دارند.

5- عوامل ژنتیکی یکی دیگر از عوامل موثر در رشد گیاهان

عوامل ژنتیکی نیز در رشد گیاهان موثر می باشند. به طور کلی ژنتیک نیز به عنوان یک عامل مهم در رشد گیاه شناخته می‌ شود زیرا هر گونه تغییر در ژنتیک گیاه می‌ تواند روی رشد و توسعه آن تأثیر بگذارد. اطلاعات ژنتیکی از ژن ها به RNA و به پروتئین های درون سلولی منتقل می شود. برخی از ژن های بسیار خاص مسئول سنتز آنزیم های خاص(پروتئین ها) هستند که سپس فرآیندهای بیوشیمیایی خاصی را که برای رشد و تمایز در سلول های گیاهی ضروری هستند کاتالیز می کنند و سبب رشد گیاهان می شوند.

6- خاک

خاک یکی از اصلی ترین فاکتورهای تاثیرگذار در رشد گیاهان می باشد. بافت خاک، حفظ باروری، غنی از مواد آلی و زهکشی مناسب بودن آن بر روی رشد گیاهان تاثیر می گذارد. یکی از عوامل موثر در رشد گیاهان اسیدیته خاک می باشد. اسیدیته خاک بسته به نوع تیپ گیاه بسیار متغیر بوده و تاثیر مهمی در رشد و نمو گیاهان می گذارد. ه طور کلی مقدار pH خاک بین 5.8 تا 7.8 (از اسیدی ضعیف تا قلیایی ضعیف) بهترین شرایط برای رشد گیاهان می باشد. خواص خاک نه تنها بر عملکرد گیاهان تأثیر می گذارد بلکه بر کیفیت بخش های مختلف نیز اثر می گذارد. 

اسیدیته خاک بر رشد گیاه بسیار تاثیر گذار است. این اثرات شامل سمی بودن مستقیم و کاهش مواد غذایی است. معولا سیت خاک های به دلبل وجود عنصر آلومینیوم است که موجب کمبود مولیبدن نیتروژن سولفور فسفر کلسیم و منیزمی می شود. غلظت زیاد آلومینیوم محلول در خاک به طور مستقیم موجب کاهش رشد طولی ریشه، قطور شدن شکننده شدن و کاهش انشعباتات سیستم ریشه می شود. سمی بودن ناشی از آلومینیوم کاهش رشد ریشه را در زیر و روی سطح خاک موجب می شود و اثر سمی بودن آلومینیوم در زیر سطح به صورت استرس خشکی، کاهش رشد طولی ریشه و انشعابات آن بروز می کند.

PH بحرانی خاک برای گیاهان

پی اچ بحرانی خاک به مقاومت گونه های گیاهی نسبت به PH بستگی دارد. به طور مثال حدو بحرانی برای غلات حدود 4.5 است زیرا غلات بسیار به اسیدیته خاک حساس هستند. به طور کلی میزان پی اچ با عوامل مختلفی تغییر می کند:

• تیپ خاک

نوع و تیپ خاک یکی از عوامل موثر در میزان ph  می باشد. به طور مثال بعضی از خاک ها حتی در صورت PH برابر، غلظت متفاوتی ااز آلومینیوم دارند.

• شر ایط اقلیمی

به طور کلی بخش های بالایی خاک در انتهای فصل رشد رطوبت کمتری دارند و نیتروژن کمتری در اوایل فصل رشد آبشویی می شود ولی عمق ریشه دوانی گیاهان به علت اسیدیته بالا تر است.

• نوع گونه گیاهی

حساسیت به اسیدیته خاک با توجه به نوع گونه گیاهی و ژنوتیپ آن متغیر است.

• قابلیت دسترسی به مواد غذایی

بالا یا پایین بودن میزان اسیدیته خاک در زمان های مصرف متفاوت جذب یکسری عناصر را مختل می کند. به طور مثال اسیدیته ممکن است بسته به زمان کاربرد کود موجب کاهش عناصری مانند مولیبدن شود.

راهکارهای کنترل و کاهش قلیایی بودن خاک

 استفاده از گچ کشاورزی

یکی از روش های رایج در بین کشاورزان استفاده از گچ کشاورزی برای کاهش میزان قلیایی بودن خاک می باشد که می تواند تاثیرگذار باشد.

استفاده اسید سولفوریک

مصرف اسید سولفوریک همراه آب آبیاری در گیاهان می تواند میزان قلیایی بودن خاک را کاهش داده و جذب عناصر غذایی را افزایش دهد.

کربنات کلسیم

با افزودن کربنات کلسیم می‌توان pH خاک را افزایش داد. این روش به خصوص برای خاک‌های با pH پایین (اسیدی) کاربرد دارد.

 نمک‌های آهن:

با استفاده از نمک‌های آهن می‌توان pH خاک را کمی اسیدی کرده و همچنین فعالیت میکروارگانیسم‌های خاک در آن را بهبود بخشید.

 کربن آلی:

با افزودن کربن آلی توسط کودهای مختلف به خاک می‌تواند pH آن را به حدود ۰٫۵ واحد کاهش دهد.

سنگ آهک:

با استفاده از سنگ آهک می‌توان pH خاک را افزایش داد. این روش به خصوص برای خاک‌های با pH پایین (اسیدی) کاربرد دارد.

مقداردهی نسبی آب:

در صورتی که خاک شما دچار اسیدیته زیادی شده است، می‌توانید با خشک نگه داشتن آن، pH آن را کمی افزایش دهید. روش های ارائه شده برای کاهش میزان قلیایی بودن خاک کلی می باشد بنابراین بهتر است قبل از اقدام برای اصلاح بافت خاک حتما با کارشناسان کشاورزی مشورت نمایید.

نقش شوری خاک در گیاهان

گیاهانی که تحت تاثیر شوری خاک هستند بیشتر ظاهر عادی دارند هرچند ممکن است رشد آنها متوقف شده و بگ ها حالت تیره رنگ باشند. اگر شوری بالاتر از حد آستانه رود سرعت رشد گیاه و اندازه آن کاهش می یابد. رشد جوانه گیاه بیشتر از ریشه تحت تاثیر شوری قرار می گیرد. ریشه گیاه که در معرض شوی بالا قرار می گیرد با کاهش توسعه برگ به شوری پاسخ می دهد .این عکس العمل به دلیلل افزایش پتانسیل اسمزی آب جذب شده به وسیله ریشه است.

در دراز مدت تجمع نمک در برگهای  مسن اتفاق افتاده و منجر به نکروز برگ می شود گیاهان زراعی و مرتعی تحمل های متفاوتی نسبت به شوری دارند معمولا گیاهان مرتعی شوری بالاتر از حد معتدل  را بیشتر تحمل می کنند ولی تولید آنها کاهش می یابد. حساسیت به شوری ر مراحل مختلف رشدی گیاه متفاوت می باشد. به طور ثال جو  گندم در مرالح اولیه رشد و جوانه نی به نمک بسیار حساس هستند. اندازه گیری میزان شوری خاک با استفاده از آزمون خاک و توسط کارشناسان کشاورزی صورت می گیرد. 

برای انجام آزمایش خاک و تعیین میزان شوری خاک حتما با کارشناسان ما در آزمایشگاه تخصصی نارون ارتباط بگیرید.