علف هرز به گیاهی گفته می شود که در جایی به طور ناخواسته رشد می کند. بدین ترتیب بوته هندوانه روییده در مزرعه سیب زمینی، یا بوته سیب زمینی در مزرعه جالیز، علف هرز محسوب می شوند. بر خلاف بیماری ها و آفات که خسارتشان به روشنی قابل مشاهده است، در بیشتر موارد، خسارت های علف های هرز محسوس نیست و تنها پس از برداشت محصول و محاسبه درآمد و مخارج می توان به آن پی برد زیرا در اثر وجود علف های هرز به جز کوچک ماندن بوته و کم شدن محصول، نشانه های مشخص دیگری روی گیاه مشاهده نمی شود.

مدیریت علف های هرز در کشاورزی ارگانیک

علف های هرز از دیرباز به عنوان رقیب و دشمن گیاهان زراعی در جهت کاهش تولیــد آنها مطرح بوده است. از این رو بشر همواره درصدد از بین بردن علف های هرز بوده است. اما نظریه مبارزه با علف های هرز و از بین بردن آنها با موفقیت چندانی همراه نبوده است، و گواه این مدعا افزایش مقاومت برخی علف های هرز به علف کش ها است. بنابراین، کنترل مؤثر علف های هرز و موفقیت در کاهش رقابت آنها با گیاهان زراعی، نیاز به تغییر اساسی در طرز تفکر فعلی دارد. چنین تغییری، مستلزم قبول عدم توانایی در از بین بردن علف های هرز است.

 در یک سیستم ارگانیک، کشاورز باید چگونگی برخورد علف های هرز و زندگی در کنار آنها را فراگیرد. لازمه این امر داشتن اطلاعات کافی در زمینه چگونگی رشــد علـف هـای هرز، دلیل وجود آنها، چگونگی تأثیر عملیات زراعی بر روی آنها، و همین توجـه بـه منافع حاصل از وجود آنها می باشد. در هر حال باید توجه داشت که مشکل علف های هرز پاسخ طبیعت به دخالت انسان در خاک است. علف های هرز در طی رشد گیاهان زراعی و حتی پس از برداشت آنها به عنوان میزبان آفات و بیماریها عمل کرده و محل مناسبی را برای رشد آنها فراهم می سازد.

روش های خسارت زدن علف هرز به گیاهان:

رقابت علف هرز با محصول:

 در قرن های زیادی که از آغاز کشاورزی میگذرد علفهای هرز به تدریج تبدیل به رقیب هایی زورمند در برابر گیاهان زیر کشت شده اند که با استفاده از آب و مواد غذایی موجود در خاک آنها را دچار کمبود و کندی رشد می کنند. در این زمینه بررسی های بسیاری انجام گرفته است. برای مثال ثابت شده که یک گیاه خردل وحشی در مقایسه با یک بوته یولاف دو برابر نیتروژن و فسفر و چهاربرابر پتاسیم و آب جذب می کند.
وجود علف های هرز در ابتدای فصل رشد که گیاهان زراعی کوچک و ضعیف خسارت بیشتری نسبت به آخر فصل وارد می آورد و به همین دلیل مبارزه با آنها در ابتدای فصل مهم تر است. به طور معمول علف های هرز در آخر فصل تاثیر زیادی بر میزان محصول ندارند و تنها برداشت را مشکل تر کرده کیفیت محصول را پایین می آورند. به طور کلی علف های هرز می‌ توانند با گیاهان محصول برای منابع مانند آب، نور خورشید و مواد غذایی رقابت کنند و سبب کاهش رشد و عملکرد گیاهان محصول شوند.

ترشح مواد مسموم کننده در خاک:

ریشه علف های هرز افزون بر جدب آب و مواد غذایی، به طورمعمول مواد ویژه ای نیز ترشح و وارد خاک می کنند. در بسیاری از موارد این مواد باعث حل شدن مواد نامحلول خاک و تندش بذرهای گیاهان انگلیی مانند گل جالیز می گردند، ولی در برخی موارد نیز مواد مترشحه به صورت سموم بسیار قوی عمل کرده و رشد سایر گیاهان را محدود یا متوقف می کنند. یکی از این نوع گیاهان، گیاهی چندساله از تیره گندم سانان به نام علف گندمی که اثر منفی آن بر تندش بذر و رشد گیاهان زیرکشت در پژوهش های متفاوت نشان داده شده است.

به طور کلی علفه ای هرز با تغییر در ترکیبات شیمیایی خاک و افزایش اسیدیته آن، می‌توانند موجب کاهش جذب مواد غذایی توسط گیاهان محصول شوند.

پایین آوردن کیفیت محصول:

در بسیاری موارد بذر علف های هرز با بذر گیاهان(از قبیل گندم) و شاخساره آنها با شاخساره گیاهان علوفه ای(مانندیونجه) سبزی های برگی(مانند اسفناج و جعفری) آمیخته شده نه تنها باعث هزینه اضافی برای تمیز کردن محصول می شوند، بلکه گاهی محصول را غیر قابل استفاده می کنند. به طور مثال سیر وحشی اگر در مزرعه یونجه وجود داشته باشد، طعم و بوی نامطبوعی به شیر دام ها می دهد. یا اگر چچم در مزارع گندم به مقدار زیاد باشد به دلیل ماده سمی که در بذر خود دارد، محصول گندم را غیرقابل استفاده می کند.

به طور کلی علف های هرز می‌توانند با ایجاد اختلال در فرآیند تولید مانند جذب نور خورشید، مهار رشد و توسعه گیاهان محصول و تغییر فرآیند تنفس و تبادل گاز با محصول، باعث کاهش عملکرد و کیفیت محصول شوند.

همچنین حضور علفهای هرز می‌تواند منجر به افت کیفیت و قابلیت نگهداری محصول شود. علفهای هرز می‌توانند با ایجاد شرایط رطوبتی و درجه حرارت مناسب برای محصول، سبب تغییرات شیمیایی و فیزیکی در محصول شوند که باعث کاهش قابلیت نگهداری و افزایش تلفات محصول می‌شود.

افزایش آفات و بیماری ها:

بسیاری از علف های هرز میزبان دوم بیماری ها و آفات گیاهان زراعی هستند و زمستان گذرانی بسیاری از بیماری زاها یا آفات روی علف های هرز انجام می شود. این علف های هرز در اول فصل رشد زودتر از گیاهان زراعی می رویند. این پدیده به بیماری ها و آفات امکان می دهد پیش از رشد گیاهان زراعی، یک نسل کامل و یا قسمتی از آن را روی علف های هرز بگذرانند و با جمعیتی زیاد و قوی  به گیاهان اهلی حمله ور شوند. 

بالا رفتن هزینه های تولید:

در محصول های یک ساله بیشترین بخش هزینه های تولید مربوط به استخدام کارگر برای وجین می شود. علاوه بر این، علف های هرز باعث هزینه های اضافی برای تمیز کردن بذر، لایروبی و پاک کردن آبراهه ها و نیز مبارزه با آفات و بیماری ها می شوند. در کشور ما که در بیشتر مناطق آب کمیاب است و خشکی معظل جدی است، میزان زیادی آب توسط علف های هرز به هدر می رود. در واقع موارد گفته شده باعث بالا رفتن هزینه های تولید محصول حتی چندین برابر قیمت واقعی محصول و کم شدن درآمد خالص کشاورز می شود.

روش های مبارزه با علف هرز:

 برای دفع علف های هرز می توان از سه راه پیشگیری، زدودن و مبارزه استفاده کرد. پیشگیری عبارت است از مجموعه عملیاتی که از ورود یک علف هرز جدیـد بـه یـک ناحیه معین جلوگیری می کند و شامل استفاده از بذر تمیز کود دامی پوسیده بدون بذر علف هرز، آبیاری با آب تمیز و مانند اینها می شود. این روش که در سطح کوچک با موفقیت نسـبی همراه است، در سطوح بزرگ نیز برای تاثیر کامل باید توسط دولت و از راه برقراری قرنطینه های مناسب انجام شود.

زدودن عبارت است از به کار گرفتن تمامی روش ها و امکانات برای از بین بردن تمام قسمت های علف هرز از شاخساره و ریشه گرفته تا میوه و بذر این روش بسیار مشکل است و به ۴ طور معمول تنها در مورد علف های هرز ویژه ای که پر آسیب نامیده می شوند استفاده می شود.

حتما برای کنترل جمعیت علف های هرز در مزارع  و باغات و بدست آوردن نتیجه مطلوب با کارشناسان کشاورزی نهاده گستر مشورت نمایید.

مبارزه عبارت است از استفاده از تمامی امکانات برای کاهش جمعیت علف های هرز، به گونه ای که علف های باقیمانده نتوانند آسیب اقتصادی وارد بیاورند این روش عملی ترین و مرسوم ترین روش دفع علف های هرز بوده خود شامل روشهای متفاوتی به شرح زیر می باشد:

مبارزه مکانیکی با علف هرز:

این روش تنها در مورد علف های موثر است و شامل درو کردن شاخساره، دفع کردن علف هرز با شخم یا بیل و قطع کردن ریشه های آن از راه وجین کردن می باشد. مبارزه مکانیکی در بسیاری از نواحی، دنیا از جمله ایران مرسوم ترین روش بـه شـمار می آید و در کشورهایی که این کار با دست انجام می شود بخش بسیار مهمی از هزینه های تولید محصول ها را در بر می گیرد.

مبارزه زراعی با علف های هرز:

استفاده از آتش در مبارزه با علف های هرز:

 مبارزه بیولوژیکی با علف های هرز:

استفاده از کنه‌های شکارگر: در کشاورزی ارگانیک، می‌توان از کنه‌های شکارگر برای کنترل علفه ای هرز استفاده کرد. این کنه‌ها، علفهای هرز را از طریق شکار و مصرف آن‌ها، جمعیت را کنترل می‌کنند.

مبارزه شیمیایی با علف های هرز:

در این روش با استفاده از مواد شیمیایی مختلف به نام علفکش سعی در نابودی علف های هرز و یا جلوگیری از تندیدن یا روییدن بذر آنها می شود. به هر ماده شیمیایی که قادر باشد علفهای هرز را از بین ببرد و یا رشد آنها را کنترل کند، علفکش گویند.

انواع علف کش:

برخی از علفکش ها این قدرت را دارند که بدون آسیب وارد کردن به گیاهان اصلی علف های هرز بینابین آنان را نابود سازند این نوع علفکشها گزینشگر هستند.

برخی از علفکش ها نیز تمام گیاهان را از بین می برند و در نتیجه ناگزینشگر می باشند. از نظر چگونگی تاثیر برخی از علفکش ها پس از جذب درون گیاه جابه جا (منتقل) به نقاط حساس می رسند و گیاه را از بین می برند این علفکشها انتقالی هستند و به ویژه برای مبارزه با علفهای هرز چند ساله مناسبند.

گروهی دیگر پس از جذب قدرت انتقال ندارند و یاخته های همان نقطه ورود را می سوزانند و از بین می برند، این علفکشها تماسی نامیده می شوند و تنها روی علف های یکساله موثرند. علفکش های تماسی در صورتی به طور کامل موثرند که تمام شاخساره را بپوشانند و چون به طور معمول سطح برگ گیاهان چرب است و به راحتی نمی شود به این گونه سموم موادی به نام مویان (که مشابه صابون و پودر رختشویی عمل می کند) می افزایند تا قدرت خیس کنندگی آن را افزایش دهند.

گروهی از علفکش ها توانایی استقرار روی گیاه مستقر را دارند و همچنان که گیاه رشد می کند اثر کرده آن را از بین می برند. این گونه علفکشها را یا روی شاخساره می پاشند (تا توسط برگها و شاخه های سبز جذب شوند) و یا با خاک می آمیزند (تا به وسیله ریشه جذب شوند) این گروه علفکش های پس رویشی نامیده می شوند.

گروه دیگری از علفکش ها تنها توانا هستند دان نهال را در زمان بین تندیدن بذر و روییدن آن از بین ببرند که به این علفکش ها پیش رویشی می گویند که تنها از راه خاک مصرف می شوند. علفکش هایی که به خاک پاشیده می شوند دارای یکی از حالتهای زیرند:

پخش یکنواخت علف کش:

این روش در باغ ها زمین های کاشته نشده در هنگام آماده کردن زمین برای بذرکاری به کار می رود. معمولا در این روش از علفکش های پس رویشی در صورتی که گیاه زراعی در برابر آنها پایدار باشد، استفاده می شود.

استفاده از علف کش به صورت هدایت شده:

در این روش با استفاده از سرپوش های مخصوص، علف کش به صورت افشانه هدایت شده روی علفهای هرز در بین ردیفها پاشیده می شود. این روش به طور معمول برای علف کشهای پس رویشی که گیاه زراعی به آنها حساس باشد، به کار می رود.

پخش نواری علف کش:

در روش پخش نواری علف کش روی ردیف گیاه زراعی بر روی خاک پاشیده می شوند. این روش در باغ ها و نیز در مزارع در مورد آن گروه از سموم پیش رویشی به کار می رود که گیاه زراعی در برابر آنها پایدار ولی خود سم بسیار گرانبها و کمیاب می باشد. بنابراین می توان  با وسایل مکانیکی، با علفهای بین ردیف ها نیز مبارزه کرد.

تیمار موضعی با علف کش:

 در مواردی که یک علف هرز خطرناک ویژه مثل مرغ یا اویار سلام نواحی ویژه ای از مزرعه و باغ را آلوده کرده باشد سم مناسب برای مبارزه با آن علف کشی مناسب است که به صورت تیمار موضعی روی نواحی آلوده پاشیده شود. در این روش به طور معمول در ناحیه سمپاشی شده تمام گیاهان چه زراعی و چه علف هرز از بین می روند.

نقش آبیاری منظم در کنترل علف هرز:

با آبیاری منظم و درست، گیاهان برتری بر علفهای هرز پیدا می‌کنند و از طریق رشد سریع و قوی، قابلیت رقابت با علفهای هرز را پیدا می‌کنند.

استفاده از مالچ در کنترل علف هرز:

استفاده از پوشش مالچ بر روی خاک با استفاده از موادی مانند ساقه‌ها و برگ‌های گیاهان، خاک را از تابش مستقیم آفتاب محافظت کرده و سبب کاهش رشد علف های هرز می‌شود. 

نقش کشت تراکم در کنترل علف هرز:

کشت گیاهان در دوره‌هایی از سال که میزان رشد علفهای هرز بیشتر است، می‌تواند به کنترل علفهای هرز کمک کند.این به دلیل این است که گیاهان با کاهش فاصله بین خود، فضای کمتری را به علفهای هرز می‌دهند.