سرمازدگی یکی از مهمترین عوامل خسارت زا در تولید محصولات کشاورزی در کشور بوده و صدمات جبران ناپذیری را به چرخه تولید و اقتصاد کشاورزی وارد می کند. سرمازدگی معمولا در فصل بهار (سرمازدگی بهاره) یا زمستان (سرمازدگی زمستانه) روی می دهد. سرمای دیررس بهاره خیلی خطرناک تر از سرمای زمستانه است. خسارت های سرما در فصل بهار به درختان به ویژه به شکوفه ها بسیار بیشتر از خسارت های سرمازدگی در زمستان است و بیشترین آسیب ها به جوانه ها شکوفه ها و میوه های تازه رشد کرده وارد می شود؛ اگرچه شاخه ها و برگ ها نیز تحت تأثیر قرار می گیرد. گلها و میوه های جوان حساس تر از میوه های رسیده هستند.

پدیده سرمازدگی و یخبندان باغات و مزارع در فصل بهار ممکن است موجب بروز خسارت زیاد شود، حتی به‌ گونه‌ای که کشاورز نتواند هیچ محصولی را برداشت کند. همیشه باز شدن شکوفه ها و آغاز مرحله کاشت در بهار برای کشاورزان و باغداران با نگرانی همراه بوده است. آنچه در این‌ بین موضوع را نگران کننده‌تر کرده، عدم اطلاع کشاورزان و باغداران از روش‌های لازم برای مقابله با این بحران است. بحرانی که ممکن است دست رنج یک سال کشاورزان و باغداران را یک ‌شبه با کاهش دمای هوا از بین ببرد و به نظر می‌ رسد نخستین راه مقابله با آن، آگاه بودن کشاورزان و باغداران از پیش‌بینی‌های وضعیت هوا می باشد.

دلایل رخداد سرمازدگی بهاره:

از نظر علمی سرمازدگی بهاره درختان به دلیل رقیق شدن شیرابه اتفاق می‌افتد، زیرا پس از رفع خواب، فعالیت‌های نموی درخت شروع شده و غلظت هورمون‌های رشد در مقایسه با هورمون‌های زمان خواب، افزایش قابل توجهی داشته و همین موضوع به رقیق شدن شیرابه و احتمال آسیب منجر می‌ شود.

سرمازدگی یکی از پدیده‌های‌ جوی است که علی رغم اینکه پیشبینی پذیر است، در ردیف حوادث غیرمترقبه تعریف شده است. به طور کلی به تغییرات فیزیولوژیکی در اندام‌های مختلف گیاه که در اثر کاهش دما به پایین‌تر از آستانه تحمل گیاه رخ می‌ دهد، سرمازدگی گفته‌ می‌ شود. با تغییراتی که در سال‌های اخیر در جو زمین به وجود آمده است، سرمازدگی در بسیاری از مناطق کشور به صورت بومی درآمده است و هرساله خسارت های فراوانی به گیاهان و محصولات کشاورزی وارد می‌ کند.

یکی از چالش هایی که هرساله در کشور با آن رو به رو هستیم سرمازدگی بهاره است. سرمازدگی بهاره از عوامل اصلی خسارت به عملکرد باغات میوه به حساب می‌آید زیرا شکوفه‌ها و میوه‌های تازه تشکیل شده حساسیت بیشتری نسبت به سرما دارند. این نوع سرمازدگی در اثر کاهش دما بعد از بازشدن جوانه‌های درختان یا تشکیل میوه در اواخر اسفند یا اوایل بهار رخ می‌ دهد. این آسیب می‌ تواند باعث از بین رفتن کامل یا بخشی از جوانه‌ها و شاخه‌ها شود.

روش های مقابله با خسارت های سرمازدگی بهاره:

 روش‌های مختلفی برای جلوگیری از سرمای دیررس بهاره وجود دارد که می‌ تواند جوانه‌های گل و میوه‌های تازه تشکیل شده درختان میوه را از سرمازدگی محافظت کند. در ادامه به این روش ها و چگونگی کاهش خسارت توسط آنها اشاره شدده است:

انتخاب ارقام مقاوم به سرما:

در مناطقی که احتمال خطر سرمای دیررس بهاره است با توجه به تاریخ گل‌ دهی ارقام مختلف یک گونه درختی می‌توان از ارقام دیرگل استفاده کرد این ارقام با توجه به دیر بازکردن گل کمتر با سرماهای دیررس بهاره مواجه می‌ شوند. به‌ طور مثال، در برخی مناطق از بادام دیرگل استفاده به عمل می‌ آید.

استفاده از ترکیبات شیمیایی:

استفاده از ترکیبات شیمیایی مانند اتفن یا همان اتیلن مایع از هورمون‌های بازدارنده رشد است که با کاهش یا متوقف کردن فرایند رشد گیاهان باعث تعادل بخشیدن به روند رشد و نمو گیاه می‌شود. تیمار درختان میوه هسته‌دار در پاییز با این هورمون باعث دیر، باز شدن جوانه‌ها به مدت 12 الی 4 روز در بهار می‌ شود. همچنین استفاده از هورمون نفتالین استیک اسید در بهار نیز 1 الی 2 هفته گل‌دهی را به تأخیر می‌ اندازد.

انتخاب محل مناسب جهت احداث باغ:

ایجاد باغ میوه در کنار جنگل‌ها، رودخانه‌ها، برکه‌ها و کنار سواحل که دارای هوای مرطوب و نقطه شبنم بالا هستند، احتمال آسیب‌های بهاره را کاهش می‌ دهد. در مناطق شیب‌ دار و کنار تپه ها در صورت احتمال وجود سرماهای دیررس بهاره محل باغ را در شیب‌های شمالی انتخاب می‌ کنند تا در اوایل بهار دیرتر گرم شده و موجب تاخیر در بیدار شدن جوانه‌ها شود.

کاربرد بادشکن در اطراف باغ:

کاشتن درختان بادشکن از جمله چنار، زبان گنجشک و افرا در جهت شمالی که بادهای سرد از آنجا می‌ وزد موجب محافظت درختان میوه در برابر سرما خواهد شد.

عملیات زراعی بر روی خاک:

 نوع سطح خاک در محافظت دمای هوا تاثیر دارد. برای محافظت در برابر سرما و یخبندان ناشی از تشعشع، خاک باید مرطوب و عاری از علف هرز و شخم‌ نخورده باشد، زیرا زمین شخم‌ خورده دارای هوای بیشتر بوده و گرمای ویژه کمتری دارد، از این رو خاک شخم‌ خورده سریع‌ تر سرد می‌شود، اما خاک‌های مرطوب دیرگرم شده و دیرتر دمای خود را از دست می‌ دهند. علف‌های سطح خاک نیز نوعی هدایت‌ کننده گرما از خاک به هوا می‌ باشند. تدابیر زارعی ذکر شده یخ‌ زدگی را در لایه ۱۵سانتی‌متر سطح خاک به تاخیر می‌ اندازد و به‌ ویژه برای جلوگیری از سرمازدگی گیاهانی همچون توت‌فرنگی و انگور موثر واقع می‌ شود.

گرم کردن باغ به‌وسیله بخاری:

کار گذاشتن بخاری یا پلارهای باغی در قسمت‌های مختلف باغ و سوزاندن موادی همچون چوب، نفت یا گازوییل موجب گرم‌ شدن باغ می‌ شود. این روش در مناطق سردسیری ممکن است تاثیر زیادی نداشته باشد اما در مناطق نیمه گرمسیری می‌ تواند موثر واقع شود.

پاشیدن آب بر روی درختان:

در صورتی که در هوای سرد به وسیله آبیاری بارانی و یا آب پاش بر روی شاخه و برگ‌ های درختان آب ریخته شود باعث تشکیل یخ و آزاد شدن گرما می‌ شود. همچنین لایه‌ای یخ دور تا درو جوانه‌ها تشکیل می‌ شود که سبب محافظت از جوانه در برابر سرما می‌ شود.

استفاده از کودهای ضد سرما:

کود ضدسرما گیاهان را از صدمات ناشی از سرما و یخ‌ زدگی محافظت می‌ کند و با دارا بودن این عناصر غذایی نقش مهمی در افزایش مقاومت گیاهان را در مقابل سرما و یخ‌ زدگی ایفا می کند. معمولا کودهای دارای اسید های آمینه دارای تاثیرات ضد تنشی می باشند. بدین معنی که اگر با پیش بینی دقیق زمان برزو سرمازدگی بتوان در روزهای قبل از وقوع سرما این محصولات را در باغ مصرف نمود، از شدت خسارات ناشی از تنش سرمایی کاسته می شود.

اسیدهای آمینه باعث افزايش غلظت شیره سلولی شده که به کريستال های يخ چسبیده و اجازه رشد به آنها را نمی دهند. همچنین پتاسیم، فرآيند انتقال قند از برگ به سلول را انجام می دهد که باعث غلیظ شدن شیره شده و از يخ زدگی جلوگیری می کند.

استفاده از کودهای ازت و فسفر در اواخر دوره رشد باعث کاهش مقاومت گیاه به سرما می شود. کاربرد کود فسفر بعد از سرمازدگی برای ترمیم بافت های گیاهی ضروری و مناسب است. استفاده از کودهای ریزمغذی مانند منگنز، آلومینیوم، روی، منیزیم، بر، مس، و مولیبدن، به بذر ذرت، خیار، پنبه و گوجه و گیاهان دیگر سبب افزایش مقاومت آن‌ها به سرمازدگی می گردد. استفاده از کودهای پتاس بالا به گیاهان پیش از وقوع سرمازدگی اثر زیادی در کاهش خسارت و افزایش مقاومت گیاه در برابر سرمازدگی دارد.

کشاورزان باید توجه کنند که توصیه‌ های ذکر شده می‌ توانند در کاهش خسارت سرمازدگی نقش ایفا کند، اما نباید هرگز از بیمه محصولات کشاورزی غافل شوند، چرا که تنها منبع جبران خسارت صندوق بیمه محصولات کشاورزی است. سرمازدگی به وقوع افت ناگهانی دما، خارج از زمان مورد انتظار گفته می‌ شود. افت دما در اوایل بهار به ویژه اگر مصادف با بازشدن جوانه‌ها و گل‌ها باشد، گاه خسارات جبران ناپذیری برجای می‌ گذارد از این‌رو توجه به توصیه‌های متخصصان امر ضروری است.

به منظور کسب اطلاعات بیشتر می توانید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.