هرس چیست؟

 واژه هرس Pruning و تربیت یا Training به معنای تغییر در ظاهر درختان و فر م دادن آنها با حذف شاخه‌های اضافی به منظور عبور هوای بیش‌تر بین شاخه‌ها، رسیدن نور کافی به درون تاج درخت، افزایش رشد و عملکرد و در نتیجه باردهی درختان میوه می باشد. باغداران بهتر است هرس را در زمان های مناسب و با توجه به نظر کارشناسان کشاورزی در صورت نداشتن تجربه انجام دهند. 

اهداف هرس در درختان:

1. حذف شاخه های ناخواسته، بدشکل نابجا خشک و آلوده به بقایای بیماری و آفت
2. جلوگیری از ابتلای درختان به انواع بیماری های قارچی به دلیل کمبود اکسیژن در قسمت درونی تاج درخت
3.  پراکنش و توزیع شاخه ها با فاصله های مناسب در کلیه جهت ها به گونه ای که هوا به خوبی در درخت جریان یابد و کلیه قسمتهای درخت نور خورشید را به طور یکنواخت دریافت کنند.
4.  ایجاد تعادل بین اندام هوایی Aerial part یا همان شاخه ها و برگها و اندام زمینی Ground part یا ریشه ها به گونه ای که هیچ کدام از این دو قسمت اصلی درخت تقدم و پیشی بر دیگری نداشته باشند.
5. حذف تركها Water sprouts و پاجوشها و ریشه جوش ها Suckers و تنه جوش ها Epicromic shoots شاخه های مریض، خشک، بدجا و ناخواسته
6. تنک کردن میوه و متعادل کردن بار درخت به گونه ای که درخت به سال آوری یا Alternate bearing دچار نگردد.
7. فرم دادن به درخت در سال های اول و پیروی از آن فرم و شکل در سال های اول شکل سازی و فرم دادن به گیاهان زینتی مانند حاشیه ها و شکل دادن به درختان و درختچه های زینتی به اشکال هندسی و غیر هندسی و هنری.

اصول هرس و ارتفاع درخت:

درختان پایه کوتاه فاصله اولین شاخه تا سطح خاک که به آن ارتفاع پایه می گویند 70 تا 90 سانتی متر می شود و در صرتی که درختان پایه بلند باشند فاصله اولین شاخه حدود 90 تا 120 سانتی تر از سطح زمین است.

زمان هرس:

از قدیم بهترین زمان را برای هرس اواخر پاییز و اوایل زمستان در نظر می گیرند که به هرس زمستانه معروف است اما در فصل رشد گیاهان در بهار نیز هرس صورت می گیرد که به آن هرس تابستانه می گویند.

هرس تابستانه(Green pruning- Summer pruning)

با شروع فصل رشد و باز شدن جوانه ها و رویش برگ ها، تاج درخت پر برگ شده و نور و هوا به راحتی در جریان نیست در این شرایط برگ ها و شاخه های اضافی را حذف کرده تا رشد بهتری داشته باشند. هرس تابستانه یا هرس سبز در ماه های آخر فصل رشد نیز تاثیر زیادی در بالا بردن کیفیت میوه دارد، زیرا رشد جدیدی برای مصرف مواد غذایی وجود ندارد و همه مواد غذایی صرف رشد و تکامل میوه می شود. 

هرس زمستانه(Winter pruning- Black pruning)

اصولا زمان هرس پس از ریزش برگ ها در پاییز شروع می شود و در اواخر زمستان با شروع جریان یافتن شیره گیاهی و جوانه زدن درختان تمام می شود. هرس در بعضی از درختان در پاییز به دلیل اینکه در بهار زودتر شروع به جوانه زنی می کنند، زودتر آغاز می شود. 

اصول هرس باردهی

هدف اصلی هرس تولید میوه بهتر و باکیفیت تر می باشد. توقع تولید اقتصادی زودتر از 3 تا 5 سال در اکثر درختان میوه سردسیری مطلوب نیست و از طرفی بعد از 3 تا 5 سال شاخه های بارده به صورت تصاعدی افزایش می یابند. در این صورت انبوهی از شاخ و برگ وجود دارد و ریشه قادر به تامین مواد غذایی مورد نیاز درخت نیست و سال به سال از مقدار و کیفیت محصولات کاسته می شود. هرس این درختان به صورت اصولی و در زمان مناسب تاثیر زیادی در باردهی آنها و افزایش عملکرد کمی و کیفی محصولات دارد.

روش های مختلف هرس:

هرس در حال حاضر با روش های مختلفی برای درختان قابل اجرا می باشد. برش یا حذف جوانه انتهایی یا کوتاه کردن سرشاخه ها(Heading back) و یا قطع کل شاخه یا تنک کردن شاخه ها(Thining out) از روش های مختلف هرس می باشند. انتخاب یکی از این روش ها یا هردوی آنها مستلزم شناخت عادت های رشدی درختان می باشد.

کربوهیدرات ها نقش تعیین کننده ای در تبدیل جوانه یه جوانه گل دارند و در شاخه های جوان بیشتر هستند و بدیهی است با حذف سرشاخه ها نیز مواد غذایی بیشتری تلف می گردد. اما اگر تنک کردن اتفاق بیافتد، مقداری زیادی چوب حذف می شود که در انی صورت مواد غذایی کمتری از درخت گرفته می شود و جوانه های گل بیشتری تولید می شود. 

کف بر کردن درختان:

کف بر کردن بیشتر در درختان و درختچه های زینتی و غیر مثمر صورت می گیرد. در این درختان برای داشتن گل و تاج بهتر در سال آینده، بهتر است به طور کامل از کف قطع نمود که معمولا این قطع کامل در بالای درخت و درست زیر شروع تاج انجام گردد. 

زاویه شاخه با تنه در هرس:

زاویه ای که شاخه با تنه اصلی می سازد در پرباری شاخه نقش مهمی دارد که می تواند در سنگین شدن شاخه در اثر بار و میوه فراوان و یا سنگینی برف و شدت بادهای تند منجر به شکستن گردد و یا اینکه در برابر آنها مقاومت کند. شاخه هایی که در سال های اول رشد ظاهر می شوند، اسکلت اصلی در طول عمر درخت را تشکیل می دهند.

نگهداری تعداد زیادی از این شاخه ها موجب شلوغی تاج و عدم نفوذ نور و جریان هوا به درون تاج درخت می شود. با انتخاب 5 تا 6 شاخه که شروع آن از 60 تا 80 سانتی متری خاک است و پراکنش و توزیع شاخه در طول 60 تا 70 سانتی متری بعدی فضای کافی برای رشد کلیه شاخه ها فراهم است و چهارچوبی قوی برای عملیات های بعدی ساخته می شود.

اصول هرس ریشه:

از قدیم بین باغداران هرس ریشه ها و درختان که دارای تاج خیلی قوی اما باردهی کم بودند، بسیار رایج است. در این گونه درختان بین اندام هوایی که همان قسمت سبزینه و شاخ و برگ باشند و قسمت زمینی یا ریشه تعادل برقرار نیست. رعایت اصول هرس ریشه یا ترسانیدن درخت باعث می گردد حرکت شیره خام به طرف بالا کاهش یابد و رشد کم شود. شخم عمیق و بیل کاری در کف باغ ها اگرچه هرسی ضعیف است اما یک نوع هرس ریشه محسوب می شود. 

این هرس نباید در زمان تشکیل میوه انجام شود زیرا باعث ریزش میوه و کم بار شدن درخت می شود. بهترین زمان برای این نوع هرس در طول زمستان و نزدیک به زمان بیداری درختان می باشد. هرس ریشه باید با تامل و دقت بیشتری صورت گیرد زیرا بیشتر مناسب درختانی می باشد که دارای رشد سبزینه ای فراوان بوده و باردهی صفر یا ضعیف دارند.