آفتاب سوختگی یک مشکل شایع در بسیاری از گیاهان است که ناشی از تماس طولانی با نور خورشید مستقیم و شدید است. این مشکل به خصوص در روزهای گرم و آفتابی و در مناطق با آب و هوای خشک و خنک اتفاق می افتد. آفتاب سوختگی در گیاهان عمدتاً به دلیل دو عامل رخ می دهد: ۱. تابیدگی نور: گیاهانی که در شرایط نوری شدید قرار می گیرند، ممکن است نتوانند این شدت نور را تحمل کنند. در نتیجه، بافت های پوستی و لبه برگ های گیاه سوخته و آسیب دیده می شوند. ۲. تبخیر بیش از حد: وقتی هوا خشک است و رطوبت نسبی پایین است، گیاهان سریعتر از حد تبخیر می کنند. این باعث می شود که آب و رطوبت مورد نیاز برای گیاهان از برگ ها تبخیر شود و در نتیجه برگ ها خشک و سوخته شوند.

شدت تابش نور خورشید و افزایش دما بیشتر از حد تحمل گیاه در زمان رشد سریع مغز، سبب ایجاد عارضه آفتاب سوختگی روی میوه می گردد. جنین اکثر میوه هایی که دچار آفتاب سوختگی می شوند، سقط شده و این میوه ها به صورت پوك و نیمه مغز در زمان برداشت مشاهده می گردند. علاوه بر آن سلول هاي بافت پوست پوست استخوانی میوه از بین رفته و در سبز و گاها قسمتی از میوه که در معرض تابش شدید نور خورشید قرار گرفته است، حالت نکروزه و سیاه رنگ دیده می شود.

علائم خسارت آفتاب سوختگی در گیاهان:

• زرد و نکروزه شده برگ درختان
•  لوله ای شدن برگ ها
• افتادگی برگ ها
• ریزش برگ های خشک شده و قدیم

عوامل تشدید کننده خسارت آفتاب سوختگی:

1. نقش آفات و بیماری ها درآفتاب سوختگی:

برخی آفات و بیماری ها با تاثیری که در سیستم گیاهان می گذارند باعث ضعف و کاهش سیستم ایمنی گیاه می شوند و این عمل باعث می شود هر تنش و بیماری در گیاه ایجاد شود خسارت بیشتری ایجاد شود. در واقع خسارت آفاتی نظیر سن های زیان آور در درختان پسته باعث صدمه دیدن پوست سبز و پوست استخوانی میوه شده و حساسیت به آفتاب سوختگی را افزایش می دهند. همچنین بیماری گموز سبب از بین رفتن آوندهای آبکش در محل طوقه شده، بنابراین انتقال مواد غذایی ساخته شده به ریشه ها صورت نمی گیرد.

فقر مواد غذایی ریشه سبب کاهش کارایی آنها براى جذب مواد غذایی از خاك شده و رشد رویشی و زایشی تحت تاثیر قرار مى گیرد. این حالت باعث ضعف در جذب مواد غذایی توسط میوه شده و میوه ها دارای اندازه کوچک تر و پوست استخوانی نرم تر و نازک تر مى شوند و همچنین به دلیل کاهش سطح و تعداد برگ در درختان آلوده، میوه ها بیشتر در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار گرفته و عارضه آفتاب سوختگی تشدید می گردد. بیماری نماتد مولد غده ریشه نیز باعث اختلال در جذب موادغذایی و آب از خاك شده و عوارض مشابهى ایجاد مى کند.

2. هرس شدید و غیر اصولی:

درختانی که در معرض هرس شدید و غیراصولی قرار می گیرند، در روزهای سرد سال و زمانی که خورشید در کمترین فاصله خود از زمین قرار دارد بیشتر ین خسارت را خواهند داشت. هرس شدید و غیراصولی در شاخ و برگ گیاهان باعث کاهش قوای درخت شده و همچنین سایه انداز درخت با کاهش تاج کمتر خواهد شد و در نتیجه در اثر آفتاب شدید گیاه دچار آفتاب سوختگی می شود.

انجام هرس فرم سبب فاصله گرفتن شاخه های میوه دار از سطح زمین شده و خسارت آفتاب سوختگی کاهش می یابد. در صورتی که هرس به درستی انجام شود شاخه های میوه ده در داخل تاج درخت نیز بوجود می آیند و از تابش مسقیم نور خورشید بر روی میوه ها جلوگیری می شود. با صورت عدم هرس مناسب، نقاط میوه ده در حاشیه بیرونی سایه انداز و در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار می گیرند. در صورت عدم انجام هرس مناسب، به علت غالبیت انتهایی جوانه انتهایی، شاخه های طویل و پر رشد با قطر کم و با تعداد شاخه جانبی کم به وجود می آید، بنابراین در این شاخه ها، با شروع رشد مغز به سنگینی خوشه ها اضافه شده و در اثر سنگینی انتهای شاخه ناشى از وجود محصول، شاخه به طرف زمین خم می شود.

این تغییر مکان شاخه سبب قرار گرفتن شاخه ها در معرض هوای گرم مجاور خاك و تابش مستقیم خورشید بر میوه هایی مى شود که قبلا در سایه قرار داشتند و میزان آفتاب سوختگی افزایش می یابد. خسارت در میوه های که بطور ناگهانی در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار می گیرند به مراتب بیشتر از میوه هایی است که از همان زمان تشکیل در معرض تابش خورشید بوده اند. بنابراین در شاخه هایی که در اثر سنگینی محصول خم می شوند، خسارت آفتاب سوختگی بیشتر است.

3. افزایش سن درختان: درختان مسن فتوسنتز کمتری انجام می دهند و معمولا حرکت شیره ی غذایی در درختان با سن بالاتر کند می باشد به همین دلیل مقاومت کمتری نسبت به تحمل آفتاب دارد و بیشتر از درختان جوان دچار آفتاب سوختگی می شوند. 

4. رطوبت نسبی هوا: رطوبت نسبی پایین و کم بودن پوشش گیاهی در سطح باغ یکی دیگر از عوامل تشدید کننده آفتاب سوختگی است. با افزایش دما و کاهش رطوبت خاك و وزش بادهای گرم و خشک، رطوبت نسبی هوا به شدت کاهش یافته است. بنابراین ظرفیت جذب رطوبت هوا افزایش می یابد. این حالت باعث تبخیر و تعرق زیاد در باغات پسته شده و از دست دادن آب گیاه افزایش می یابد، بنابراین گیاه تحت تنش خشکی و کم آبی قرار می گیرد و در اثر شدت آفتاب دچار آفتاب سوختگی می شود.

5. نقش آبیاری نامنظم و تنش خشکی در آفتاب سوختگی:

افزایش دور آبیاری، همچنین آبیاری نامنظم و تنش آبیاری خصوصا در زمان پرکردن مغز، باعث کاهش رطوبت خاك شده و در نتیجه میزان جذب آب توسط ریشه ها کاهش می یابد. بنابراین در زمانی که نیاز به جذب آب بیشتر جهت انتقال مواد غذایی از خاك می باشد، این کار با کندی صورت می گیرد. بنابراین در چنین شرایطی درختان حساسیت بیشتری نسبت به تشعشعات آفتاب و آفتاب سوختگی دارند.

6. سمیت سدیم و قلیائیت خاك: در باغ هایی که میزان سدیم و یا قلیائیت خاك بیشتر است، به علت ایجاد اشکال در جذب آب و مواد غذایی، بخصوص عنصر کلسیم، پدیده آفتاب سوختگی شدیدتر دیده می شود. به علت اینکه قلیائیت خاك بصورت لکه ای در باغ دیده می شود، تشدید عارضه آفتاب سوختگی نیز به شکل لکه ای دیده می شود.

7. سم پاشی یا محلول پاشی در هوای گرم:

سم پاشی و یا محلول پاشی در ساعات گرم و آفتابی، عارضه آفتاب سوختگی را تشدید می کند. وجود قطرات آب بر روی میوه در زمان تابش شدید نور خورشید باعث تمرکز نور خورشید بر روی قسمت های خاصی از میوه شده و به دلیل گرمای زیاد تولید شده، سلول های بافت پوست سبز از بین رفته و ایجاد لکه هایی را روی میوه می کند. بنابراین قدرت دفاعی میوه در آن نقاط کاهش یافته و عارضه آفتاب سوختگی و سقط جنین افزایش می یابد.

8. نقش برنامه غذایی نامناسب گیاهان و کمبود کلسیم در آفتاب سوختگی: 

یکی دیگر از عوامل آفتاب سوختگی می تواند کمبود کلسیم ناشی از زیادي منیزیم در محلول خاك باشد. به طور مثال میوه پسته که دارای بافت استخوانی است نیاز بیشتری به کلسیم دارد. درخت ممکن است کمبود کلسیم را در برگ نشان ندهد ولی مقدار کلسیم برای میوه کافی نباشد. یکی از علائم کمبود کلسیم حساسیت میوه به آفتاب سوختگی می باشد. میوه های دچار کمبود کلسیم به آفتاب سوختگی حساستر می باشند.

9. بافت خاک سبک: بافت خاك هر چقدر سبک تر باشد، ذخیره رطوبتی کمترى دارد. از طرفی انعکاس نور خورشید درخاك های شنی بیشتر است. بنابراین در خاك های شنی آفتاب سوختگی شدیدتر است.

راه های کنترل خسارت آفتاب سوختگی در گیاهان:

• سایه اندازی

در باغات برای کنترل خسارت آفتاب سوختگی ایجاد سایه بان برای درختان حساس به نور خوشید کمک زیادی می کند. به طور مثال استفاده از تورهای سایبان در باغ به منظور کاهش اثرات آفتاب سوختگی تا حدود 20 درصد سایه دهی ایجاد می کنند.

•  باندینگ

در این روش به وسیله باندهای غیر پالستیک مانند کنف پارچه با رنگ های روشن دور تنه درخت و شاخه های که در عرض آفتاب سوختگی هستند را می پوشانند. باندینگ در واقع از رسیدن تشعشعات خسار زا به درخت را جلوگیری می کند.

•  رنگ آمیزی تنه و سرشاخه درختان

برای کاهش خسارت آفتاب سوختگی با استفاده از رنگ های محافظ تنه، تنه و شاخه های درخت را رنگ آمیزی می کنند. با رنگ آمیزی تنه درخت با رنگ های روشن و مناسب انعکاس نور خورشید خسارت کمتری در گیاهان ایجاد می کند.

• آبیاری مناسب

برای کاهش خسارت آفتاب سوختگی گیاهان را به طور مناسب آبیاری کنید تا رطوبت زمین حفظ شود و تبخیر اضافی از برگ ها کم شود. در روزهای گرم، زمان آبیاری را به ساعات صبح و عصر منتقل کنید. با توجه به افزایش دما و گرمای بیش از حد، تبخیر و تعرق بیشتری صورت می گیرد و گیاهان با کمبود رطوبت مواجه می شوند و مواد غذایی به کندی در گیهاان حرکت می کنند. اگر آبیاری به میزان مناسب و در زمان مناسب انجام شود موجب تسهیل بهتر گردش مواد غذایی در گیاهان و افزایش مقاومت آنها نسبت به تنش ها دمایی می شود.

• داشتن برنامه غذایی اصولی

به طور کلی اگر برنامه غذایی در گیاهان به درستی رعایت شود، علاوه بر اینکه نیاز گیاهان رفع شده و رشد و عملکرد مناسبی دارند باعث افزایش مقاومت گیاهان در برابر آفات و بیماری ها و همچنین تنش های محیطی مانند گرما و آفتاب می شود. 

برای دریافت برنامه غذایی اصولی و مشاوره در زمینه کوددهی مناسب با نیازهای گیاهان با کارشناسان متخصص مجموعه نهاده گستر اینجا کلیک کنید.

نقش کود پتاسیم در کنترل آفتاب سوختگی:

پتاسیم یکی از عناصر موجود در کودهای غذایی گیاهان است و نقش مهمی در رشد و توسعه صحیح گیاهان دارد. در مورد کاهش آفتاب سوختگی، پتاسیم می‌تواند نقشی مؤثر در بهبود مقاومت گیاهان به شرایط نوری سخت داشته باشد. البته، باید توجه داشت که پتاسیم به تنهایی نمی‌تواند آفتاب سوختگی را به‌طور کامل کاهش دهد، اما می‌تواند به استحکام سلول‌های گیاهی کمک کند و حساسیت گیاهان به آفتاب سوختگی را کاهش دهد.

 پتاسیم می‌تواند با کنترل تعادل آب در گیاهان، تبخیر اضافی از برگ‌ها را کاهش دهد. این به معنای کمتر بودن خشکی در گیاهان است که می‌تواند آفتاب سوختگی را کاهش دهد. همچنین  پتاسیم می‌تواند قوام و استحکام سلول‌های گیاهی را افزایش داده و ساختار برگ‌ها را تقویت کند. این باعث می‌شود که برگ‌ها در مقابل تابش نور خورشید مستقیم مقاومت بیشتری داشته باشند و آفتاب سوختگی کمتری را تجربه کنند.

پتاسیم به عنوان یک فاکتور آنتی‌اکسیدانی عمل کند و به حفاظت از سلول‌های گیاهی در برابر آسیب اکسیداتیو ناشی از تابش نور خورشید کمک کند. بنابراین، استفاده مناسب از کودهای حاوی پتاسیم می‌تواند در کاهش آفتاب سوختگی گیاهان موثر باشد. البته، برای دستیابی به نتایج بهتر، ترکیبی از عوامل دیگر مانند مدیریت نور، رطوبت و استفاده از محافظت‌کننده‌ها نیز لازم است.

به منظور کسب اطلاعات بیشتر می توانید با کارشناسان ما در ارتباط باشید.